Mijn eerste kennismaking met de apologetiek was via het boek ‘Evidence that demands a verdict’ van Josh McDowell (1981). Daarin werd op modernistische wijze puntsgewijs bewezen dat de Bijbel betrouwbaar is en het geloof in Jezus Christus redelijk. Het voorwoord begon met twee vragen: “Is Christianity credible? Is there an intellectual basis for faith in Jesus Christ as the Son of God?” Deze apologetische aanpak en funderingsdenken weerspiegelde de modernistische tijdgeest die ook door andere christelijke auteurs in die tijd werd overgenomen. Ook de Evangelische Omroep koos in de 70er en 80er jaren een vergelijkbare aanpak bij apologetische mediaprojecten via de televisie.
Dit boek stapt af van deze benadering en het fundamentalistische funderingsdenken. Wat zijn de uitgangspunten van de apologetiek die in dit boek naar voren komt? Een belangrijk verschil is dat apologetiek wordt gezien als een dialoog waarbij luisteren een belangrijke rol speelt en beide gesprekspartners van elkaar kunnen leren. Bij een dergelijke dialoog neemt men niet alles klakkeloos van elkaar aan, maar luistert men kritisch als het gaat om waarheid en meningen. Ten tweede is apologetiek holistisch. Dat wil zeggen: het spreekt de hele persoon in totaliteit aan. De wil en de verlangens maken daar deel van uit. Het boek legt deze twee uitgangspunten in het eerste deel uit. In het tweede deel wordt het praktische uitgewerkt ten opzichte van de belangrijkste religieuze tradities of stromingen in de wereld.
Narratieven
Om dit dichterbij te brengen, licht ik twee thema’s toe uit het eerste deel. De apologetische verantwoording moet volgens de auteurs aangepast zijn aan de context van de gesprekspartners. De verschillen binnen elke religieuze traditie kunnen groot zijn en iemand die het geloof deelt zal daarom rekening houden met de predisposities van de gesprekspartner in deze context. Dat betekent niet dat alles kan, vanuit de apologetiek mogen deze predisposities zeker ontkracht worden. Daarnaast zal in een postmoderne samenleving een narratieve geloofsverantwoording meer openingen bieden dan het aandragen van bewijzen voor de eigen overtuigingen. Bij deze bewijsvoering zal een groot deel van een seculiere samenleving de schouders ophalen. Narratieven raken de eigen context van beide gesprekspartners en kunnen gevoelens van herkenning oproepen.
Belichaamde geloofsverdediging
Daarnaast is het geloof ingebed in een specifieke cultuur. De auteurs spreken van belichaamde geloofsverdediging (embodied apologetics). Jezus Christus is te vinden in het leven van een christelijke gemeenschap. De gemeenschap is nodig om een nieuwe visie op de wereld plausibel te maken, omdat ze het geloof uitleeft. In een gemeenschap ervaart men wat het betekent om te geloven. Daarnaast is de religieuze uiting binnen een cultuur van belang. De culturele inbedding krijgt veel aandacht bij de bespreking van verschillende religieuze geloofsovertuigingen. Bij elk daarvan is de aanpak aangepast aan de religieuze kenmerken binnen de cultuur. De auteurs benadrukken echter dat de cultuur niet zondermeer als gegeven moet worden beschouwd. Er mag ook kritisch naar cultuur worden gekeken. Vanuit het funderingsdenken werd vaak gezegd dat apologetiek cultuurvrije overtuigingen communiceert. De auteurs laten zien dat menselijke overtuigingen sterk zijn ingebed in de cultuur en juist daar het gesprek over de waarheid van Christus een plaats moet krijgen.
Doelgroep
Voor wie is dit boek geschreven? Het boek is niet geschreven voor hen die volgens de beginselen van het funderingsdenken een concreet antwoord verwachten op vragen die aan het christendom worden gesteld. Het boek is wel geschreven voor hen die de wereld willen begrijpen en er voor openstaan in gesprek te gaan met hun niet-christelijke gesprekspartner(s) en in een specifieke culturele context kritisch zoeken naar het formuleren van antwoorden vanuit het geloof in Jezus Christus. De auteurs proberen daarmee het gesprek te stimuleren waarbij aan de waarheid in Christus volledig recht wordt gedaan. Daarom helpt dit boek het nadenken en het praktiseren van de apologetiek zeker vooruit. Het is daarom zeker een aanrader in de huidige tijd.
Van den Toren, B., & Tan, K.-S. (2023). Open en onbevangen.
Utrecht: KokBoekencentrum. 341 pp. €34,99.
